Kidney Health

National Kidney Foundation Samoa

O  FATUGA’O?

E 2 fatuga’o o le tagata. E tele pei o le moto pe a uu.  E tofu itu o le ivitu ma le fatugao. E tutu latalata I le ogatotonu o le papatua, I lalo ifo o ivi asoaso pito I lalo. O le mamafa o le fatugao e tasi pe tusa ma le 150 kalama. E pei ni fatu pi le foliga mai ma e lanu enaena mumu.

O Fatugao o ni totoga taua tele o le tino ma e tele ana galuega e fai mo le maloloina o le tino.

O A GALUEGA A FATUGA’O?

  • E aveeseina otaota o le tino.
  • E aveeseina ni vai faasili mai le tino.

O mea ua le aoga ma ‘ona mo le tino, e vaimama ese ma lafoai i le feaulata.

  • E gaosia ma faatonutonuina homone taua o le tino e: fesoasoani e gaosi  sela mumu o le toto mo le feaveaina o le okesene;  fuafua le malosi fegasoloai ma le maualuga o le fua o le toto;  ma toe faaaogaina le kalasiamu ma le vaitamini D e faamalolosi ai
  • E faapaleni kemisi o le tino i le fuafuaina lea o le tele o le masima, vai ma nisi minerale e tatau mo le tino.

O A NI MA’I E MAFUA AI ONA TAOFIA GALUEGA A FATUGA’O?

E tele ituaiga ma’i e aafia ai galuega a fatuga’o.  E aofia ai:

  • Totomaualuga
  • Ma’I Suka
  • Ni ma’i fatuga’o faasolo o le aiga
  • Pisia o fatuga’o e ni siama
  • Manu’a o fatuga’o (i le toe faafoi o le feaulata i le tagamimi)
  • Siama o le alafeaulata
  • Faaleagaina o fatuga’o i fualaau aemaise lava fualaau ma pauta mo mea tiga  sa faaaogaina

E eseese lava se aafiaga o galuega a fatuga’o mai nei ma’i.

Afai o e maua i ni ma’i nei, e taua le vaai o lau fomai mo ni fautuaga e uiga i ni aafiaga tumau o fatuga’o.

O A NI AUGA O MA’I FATUGA’O?

O auga ma foliga vaaia o ma’i fatuga’o e eseese mo tagata taitoatasi.

A o foliga vaaia e masani ona maitauina muamua e aofia ai:

  • Suiga ma le tulai soo mo le feaulata, aemaise lava i po
  • Tiga vevela pe a fai le feaulata
  • Filogia le feaulata i le palapala (toto)
  • Fulafula mata ma tapuvae
  • Le lava ma vaivai

O Ma’i Fatuga’o e masani ona leai ni auga.

E ono oo i le 70% o le fatugao ua le aoga ae faatoa iai ni auga e aliae mai.

E FAAPEFEA ONA ILOA UA MAMA’I FATUGA’O?

E tele mafuaaga e faaletonu ai fatuga’o e mafai ona taia ai i soo se taimi, ma e le mafai ona valoia pe taofia. O isi pei o le Ma’i Suka, e iai mo le tele o ni tausaga faatoa aafia lea o fatuga’o. Afai o lea, o loo iai le avanoa e mafai ona vave iloa ma puipui mai ai i le oo atu i le laasaga mulimuli o Ma’i Fatuga’o.

I ni suesuega lata mai i le malamalama tau Ma’i Fatuga’o, ua maitauina ai nisi o vasega o fualaau e faapitoa mo le puipuiina o fatuga’o ma faatuai ma i nisi ua taofia le faaleagaina atili ai o fatuga’o.

Mai nei suesuega fou ua saga faatupu ai le manatu fia sailiili atili i auala e mafai ona vave iloa ai Ma’i Fatuga’o ma avatu loa iai togafitiga puipui ao lei matua faaleagaina atoatoa fatuga’o.

O suesuega ma polokalame tau puipuiga ua faapitoa ona tulimataia ai le vaega o i latou e maulauga le ono aafia pei o le au Ma’i Suka, Totomaualuga, ma i latou e iai le talaaga o aiga e Ma’i Fatuga’o ma nisi.

Afai o oe poo se sui o lou aiga e iai i le vaega nei, ua tatau ona e talanoa i lau fomai mo ni suesuega mo Ma’i Fatuga’o. E tele ituaiga suesuega e mafai ona iloa ai ni Ma’i Fatuga’o. O suesuega faavae amata e mafai ona faatinoina e lau fomai. A maua ai se faaletonu, e manaomia nisi suesuega e faia.

 

O suesuega e faamautuina ai se Ma’i Fatugao e iai:

  • Suesuega o le Toto: e fuaina le tele o le otaota poo ‘ona o le toto. O mea ia e aveeseina i le feaulata, ae afai ua le galue lelei fatuga’o, e mafai ona faaputu ma maua ai i totonu o le toto.
  • Suesuega o le Feaulata: o le maua ai o polotini i le feaulata, o se faasinoga faigofie lava ona iloa ai o le Ma’i Fatuga’o le leoa.
  • Ata o Fatuga’o: e aofia ai le pueina o ni ata o fatuga’o e faaaoga ai ni auala eseese pei o faata pogisa ma isi. O suesuega ia e maitauina ai poo iai ni mea ese o ola ai i totonu o fatuga’o ma poo poloka le ala feaulata
  • Suesuega o Tisu o Fatuga’o: o le suesuega faapitoa e faia i le falemai e faaaogaina ai se nila e tui i totonu o le fatuga’o e aveesea mai ai se vaega o le aano (tisu)  mo le suesueina

 

PUIPUIGA MO MA’I FATUGA’O?

 

E mafai ona tausi le soifua maloloina o ou fatuga’o pe a mulimuli i mea nei:

  • Siaki le malosi o le Fua o le Toto i tausaga uma
  • Siaki le Suka o le toto mo le Ma’i Suka
  • ‘Aua le ulaula – e leai lava se vaega saogalemu o le ulaula ma e faaleagaina ai alatoto
  • Siaki Ga’o o le toto – maualuga  o ga’o o le toto e faaleagaina alatoto o fatuga’o
  • Tumau i le mamafa talafeagai ma taumafa tatau – faamalositino e taofiofia le mamafa
  • Siaki i le fomai i tausaga uma. A manaomia ni suesuega o le toto, fesili e siaki ma fatuga’o.

Fesili e suesue le feaulata mo le palapala, polotini ma le suka

FATUGA’O MALOLOINA                 FAASAO LOU SOIFUA                   PUIPUI MA TAUSI I OU FATUGA’O

Faaliliuina  Vaega o Aoaoga ma Puipuiga  Faalapotopotoga Faavae tau Fatugao o Samoa 2008 Telefoni 32120