Silent Killer

National Kidney Foundation Samoa

O lau taiala faa-soifuamaloloina mo                         

MA’I FATUGA’O O le FASIOTI TAGATA LE LEOA

E TE ONO AAFIA?

E faitau afe tagata Samoa e maualuga le ono aafia i Ma’i Fatuga’o ae le o iloa.

E LE O OE le isi?

Afai e iai se talaaga o lou aiga e Ma’i Fatuga’o, ua 50 tausaga ma ona tupu le matua o lou soifua, e Ma’i Suka, e Ulaula, e Totomaualuga,

O OE la ua tele le avanoa e ono maua ai i Ma’i Fatuga’o.

Fesili i lau fomai mo se suesuega faigofie mo ou fatuga’o.

O le vave ona iloa e faasaoina ai lou soifua.

 

O FATUGA’O?

E 2 fatuga’o o le tagata. E tele pei o le moto pe a uu.  E tofu itu o le ivitu ma le fatuga’o. E tutu latalata i le ogatotonu o le papatua, i lalo ifo o ivi asoaso pito i lalo. O le mamafa o le fatuga’o e tasi pe tusa ma le 150 kalama. E pei ni fatu pi le foliga mai ma e lanu enaena mumu.

 

O Fatuga’o o ni totoga taua tele o le tino ma e tele ana galuega e fai mo le maloloina o le tino.

 

FATUGA’O MALOLOINA

E faamamaina le toto.

  • E aveeseina otaota, ‘ona ma ni vai faasili mai le toto, ma lafoai i le feaulata.
  • E taofia polotini ae aveese mea le aoga.

E gaosia ma faatonutonuina homone taua o le tino e fesoasoani 

  • E gaosi sela mumu o le toto mo le feaveaina o le okesene,
  • E fuafua le malosi fegasoloai ma le maualuga o le fua o le toto,
  • E toe faaaogaina le kalasiamu ma le vaitamini D e faamalolosi ai ponaivi

E faapaleni kemisi o le tino i le fuafuaina lea o le tele o le masima, vai ma nisi minerale e tatau mo le tino.

 

FATUGA’O MAMA’I

Ua le mafai ona faamama ma aveese otaota ma vai mai le toto.

  • O le faaputuputu ai o le vai ma otaota i totonu o le tino e mafua ai faafitauli.

Ua le mafai ona vaimama ma taofi lelei  polotini.

  • O le maua ai o le polotini i le feaulata o se faailoga taua lea mo le ma’i fatuga’o le leoa.

E tele isi totoga e faalagolago lo latou galulue lelei i luga o fatuga’o.

O lona uiga a mama’i fatuga’o o le a aafia uma le tino atoa.

O le fatu ma alatoto o le a afaina ma le galulue lelei ai ma o le a tele foi ina vaivai ai le toto.

 

MA’I FATUGA’O:  e te ono aafia?

Soo se tagata lava e ono maua i ma’i fatuga’o. Peitai o nisi faapotopotoga o tagata e mafai ona sili atu le ono aafia i ma’i fatuga’o nai lo isi.

O le vaega o le a taua i lalo e sili atu ona ono aafia i ma’i fatuga’o:

-Tagata e iai le talaaga o le aiga e maua i ma’i fatuga’o -Tagata ua silia ma le 50 tausaga le matua o le soifua  -Tagata Maori ma Atumotu Pasefika -Tagata Ma’i Suka -Tagata Ulaula       -Tagata Totomaualuga

Afai e te lavea i se vaega e tasi pe ova atu o ia faapotopotoga, fesili i lau fomai mo se suesuega o fatuga’o i le aso nei lava – e aofia ai le siaki o le fua o le toto ma le suega o le polotini i le feaulata. 

 

MA’I FATUGA’O:  e iai ni auga?         I le tulaga tuga o le ma’i fatuga’o, e iai auga nei:

  • Le lava pe vaivai
  • Sesega ma totovaivai
  • Tulai soo mo le feaulata
  • Faafaufau, faasuati
  • Fulafula o vae, lima ma mata

Peitai, o le toatele e le iloa ni auga, aemaise i le amataga o le ma’i. A mafai ona maitauina le ma’i i le amataga, e mafai i ni  suiga i le taumafa ma le olaga masani ona puipuia ma faatelegese le tuga o faafitauli. E iai foi vailaau o loo maua e mafai ona faatuai ma taofiafia ai le agai atu i le matua faaleaogaina atoatoa o fatuga’o.

 

MA’I FATUGA’O:  e iai se suesuega mo Ma’i Fatuga’o?

Tasi lava le suesuega faigofie mo fatuga’o o le fua o le aofai o le polotini i le feaulata.

E taua tele lenei suesuega aemaise lava ona e seasea ona iloa ni auga o Ma’i Fatuga’o.

Fesili i lau fomai mo se suesuega faigofie mo ou fatuga’o i le aso nei lava.

O le vave ona iloa e faasaoina ai lou soifua.

 

 

6 FAAILOILO MO NI MA’I FATUGA’O &   ALAFEAULATA

  1. Tiga vevela pe a fai le feaulata
  2. Tulai soo mo le feaulata aemaise lava i le po.
  3. Filogia le feau lata i le palapala
  4. Fulafula ae le tiga aemaise lava tapuvae
  5. Tiga o le tua i lalo ifo o ivi asoaso. Tiga faasolosolo i lalo o ogavae
  6. Ua Totomaualuga

 

 

 

E TE MA’I SUKA PE TOTOMAUALUGA?

Afai e te Ma’i Suka pe Totomaualuga, e taua le

  • Siaki o fatuga’o i tausaga uma, pe faifaisoo foi.
  • Siaki le malosi o le fua o le toto i le tele o taimi pe afai e Ma’i Suka.
  • O le fomai e faatonuina ni fualaau e fesoasoani e faamaualalo le malosi o le fua o le toto e puipui ai fatuga’o.
  • Siaki le malosi o le fua o le toto i le tele o taimi e mautinoa ai o i le vaega talafeagai ma saogalemu.

 

O le le taofiofia o le totomaualuga e matua faaleagaina ai ou fatuga’o.

E SILI LE PUIPUIA I LO LE TOGAFITIA

PUIPUI MA TAUSI I OU FATUGA’O

FAASAO LOU SOIFUA

Faaliliuina Vaega o Aoaoga ma Puipuiga  Faalapotopotoga Faavae tau Fatugao o Samoa 2008  

P O Box 611, Motootua, Apia, SAMOA

TEL: (685) 32120 / 32123

FAX: (685) 32240 / 32231